PBL: Ruimtevraag circulaire economie vergt anticipatie

‘Sturende bedrijventerreinen – ruimte maken voor transities’ is hét thema van het 19e BT Event op donderdag 14 november in De Fabrique in Utrecht. Want naast een faciliterende rol door het accommoderen van ruimtevragen, hebben de 3800 bedrijventerreinen in Nederland als vitale infrastructuur per definitie een sturende impact op de wereld van morgen. Door te kiezen welke ruimtevragen je wel of niet accommodeert, welke activiteiten je wáár accommodeert, welke circulaire stromen je mogelijk maakt, hoe je ruimte biedt aan opwek en opslag van energie en hoe je een vruchtbare bodem legt voor innovatieclusters, kun je transities helpen versnellen. De ruimte en activiteiten op bedrijventerreinen hebben daarin een cruciale rol.  Het borgen van ruimte voor stadsverzorgende (circulaire) bedrijvigheid en praktische banen in de nabijheid van bevolkingsconcentraties, is een nadrukkelijk doel van gemeenten die bij gronduitgifte steeds vaker op maatschappelijke waardecreatie sturen.  Waar ruimte en grond al zijn vergeven, willen overheden – zo goed en kwaad als het gaat – regie terugpakken op bedrijventerreinen. Creatief omgaan met bestaande/beschikbare ruimte door beter benutten, intensiveren, stapelen en mixen vergroot zowel de maatschappelijke als economische output. Op nationaal niveau ontstaat – gevoed vanuit meervoudige schaarste – een nieuw paradigma van ‘keuzes maken’. Selectieve groei en het mogelijk afschalen van economische sectoren die veel ruimte vragen, maar een beperkte economische en maatschappelijke waarde genereren, zijn geen taboes meer. Tegelijk dringt het besef door dat bepaalde sectoren door digitale en circulaire transities juist méér ruimte nodig hebben. Denk daarbij aan grootschalige (data)logistiek, en de opslag/verwerking van reststromen. Deze relatief nieuwe ruimtevragers moeten zo goed mogelijk worden ingepast. Zowel fysiek-ruimtelijk, als binnen een duurzaam economisch-ruimtelijk systeem. Op het BT Event in Utrecht gaan we, samen met onze partners Provincie Utrecht, Gemeente Utrecht, Gemeente Amersfoort en de NV OMU, aan de slag met de sturende rol die bedrijventerreinen kunnen oppakken. Met een duidelijke focus op processen, praktische oplossingen, financierbaarheid en uitvoerbaarheid. HOUD DE CONGRESSITE IN DE GATEN VOOR MEER INFO.  

Is logistieke schaalvergroting een zegen of een vloek? Wie de discussie over grootschalige distributiecentra de afgelopen jaren volgde, zou dat laatste kunnen concluderen. Logistiek is te belangrijk voor een gepolariseerde discussie, stelt Merten Nefs met zijn proefschrift ‘Landscapes of Trade.’ Nefs, die onderzoek doet naar de economische en ruimtelijke effecten van distributiecentra, brengt met zijn proefschrift inzicht en nuance in het debat over het logistieke complex, dat sinds 1980 in omvang verviervoudigde. Dat is nog weinig in vergelijking met de internationale handel. Die groeide in dezelfde periode met 800 procent, aldus Nefs in een korte presentatie voorafgaand aan de verdediging van zijn proefschrift, gistermiddag in het aula-gebouw van TU Delft.   Aan het einde van zijn verdediging stelde zijn promotor Wil Zonneveld (hoogleraar stedelijke en regionale planologie, TU Delft) de vraag wat hem het meest verrast heeft tijdens zijn onderzoekswerk.   ‘Toen ik mijn onderzoek startte was ik bevooroordeeld. Ik redeneerde vanuit het landschapsperspectief, waarin logistiek geen functie heeft, maar louter een obstakel is.’   Zijn onderzoek bracht Nefs tot het inzicht dat logistiek en grootschalige distributie en het bijzonder economies of scale een functie hebben. Waarover zo dadelijk meer. Logistiek en grootschalige distributie hoort bij de geglobaliseerde en gedigitaliseerde wereld zoals die de laatste vijftien jaar vorm kreeg, zoals wijn bij Frankrijk.   Nefs prikte ook wat mythes door. Bijvoorbeeld over de aanzuigende werking van logistiek op andere industriële banen. Een digitale bestelling vergt drie keer zoveel opslagruimte als een product dat fysiek in een winkel wordt afgehaald, aldus Nefs. Hij maakte een vergelijking met de container, die in een eerder stadium een grote wissel trok op het ruimtegebruik. Aanjager van circulaire economie Zoals logistiek en distributie lineaire ketens mogelijk maakt, kan de logistieke en distributiesector volgens Nefs ook een sleutelrol vervullen bij het sluiten van ketens in de circulaire economie. Bijvoorbeeld door reverse logistics, recycling of remanufacturing in daarvoor gespecialiseerde hubs. In zijn proefschrift beschrijft de onderzoeker vier modellen van logistiek in een circulaire economie. Dat hoofdstuk is volgens de smaak van een van zijn ‘opponenten’ tijdens de verdediging nog niet voldoende uitgekristalliseerd. Nefs beaamde dat.   Maar het is dan ook deels speculeren, waarmee hij zich als wetenschapper een vrijheid permitteert die door een van zijn promotors juist werd geprezen. Het trekt zijn onderzoek nog meer in de actualiteit.   Opvallend was dat Nefs de landbouw, verreweg de grootste ruimtegebruiker in Nederland, buiten beschouwing laat. Die circulaire economie betekent alles behalve het einde van grootschalige DC’s, als de circulaire ketens zich over een globale schaal gaan uitstrekken. Nefs voorziet een scenario, waarin grootschalige hubs bestaan naast kleinschalige remanufacturing-hubs. Die laatste staan meer in de buurt van steden en bevolkingsconcentraties, omdat ze gespecialiseerde arbeid vragen. Het is logistiek met een hoge toegevoegd waarde.   Wat blijft is dat Nederland een ongebruikelijk hoog logistiek landgebruik per inwoner kent in vergelijking met ander landen. Ruimtelijk en fiscaal beleid hebben dit mogelijk gemaakt, verklaart Nefs. En natuurlijk de rol van de mainport Rotterdam als aanjager. Het zit deels ook in onze cultuur. Narratief van Nederland Distributieland ‘Nederland Distributieland’ was vanaf 1980 een bewuste campagne, ondersteund door lesmateriaal op middelbare scholen. Onderzoeken die vanaf van het prille begin op de keerzijde van het succes wezen, werden volgens Nefs door beleidsmakers en bestuurders lang terzijde geschoven.   Tot de magie van het narratief door verrommeling van het landschap, ruimteschaarste en daarmee gepaard gaande ruimtestrijd tussen bijvoorbeeld natuur en logistiek, was uitgewerkt. Opvallend was dat Nefs de landbouw, verreweg de grootste ruimtegebruiker in Nederland, buiten beschouwing laat. Nefs toonde een foto van een DC van Calvin Klein en Tommy Hilfiger van 160.000 m2, waar zijn geboortedorp in past. Recentelijk komt daarbij de discussie bij over arbeidsmarktschaarste en het beroep dat de logistieke doet op arbeidsmigratie. Het debat over de logistiek is volgens Nefs ongenuanceerd. Zo is er ongefundeerde kritiek op schaalvergroting. Schaal kan zijn aangejaagd door ‘financialisering’ van de logistieke vastgoedmarkt, maar het is niet per se slecht vanwege economies of scale.   Nefs toonde een foto van een DC van Calvin Klein en Tommy Hilfiger van 160.000 m2, waar zijn geboortedorp in past. Alleen de kerktoren zou er bovenuit steken. Maar zo’n mega-DC kan door schaalvoordelen efficiënter opereren, misschien zelfs grotendeels geautomatiseerd worden. Alternatief is volgens Nefs tien kleine DC’s en dus meer versnippering. maar ook dat is geen wet van meden en persen.   ‘Het gaat erom voor de juiste functie de juiste schaal te vinden, aldus Nefs. Nefs prikte ook wat mythes door. Bijvoorbeeld over de aanzuigende werking van logistiek op andere industriële banen. Zo’n verband heeft hij niet gevonden. Alsmaar toenemend arbeidsmarkttekort Hij eindige zijn introducerende betoog met het opnoemen van wat trends. Denk  naast financialisering aan globalisering die mogelijk een piek heeft bereikt, de omkering van lineaire ketens naar circulaire ketens en een ruimtelijke ordening die mogelijk weer centralistischer wordt. Daarnaast is er de Europese Commissie die zich op dat vlak gaat manifesteren, tot een alsmaar toenemend arbeidsmarkttekort in plaats van het oversschot toen Nederland distributieland vorm kreeg.   Dat laatste kan wel eens een grote wissel trekken op Nederland distributieland, zeker als een volgend kabinet de grenzen dichtgooit. Al met al komt Nefs tot de slotsom dat de toekomst van de logistiek in Nederland mooi kan zijn, als je logistiek combineert met ander functies zoals remanufacturing, wonen, en natuur, en daarmee landscapes of trade maakt waar iedereen trots op kan zijn. Lees het artikel ook op Stadszaken.nl

Industriepark Zelhem wordt klaargemaakt voor de toekomst. Zo blijft het aantrekkelijk voor bestaande én nieuwe ondernemers en werknemers. Want dat is belangrijk voor een goed vestigingsklimaat en de regionale economie. Provincie Gelderland steunt dit soort plannen en maatregelen. Klaar voor de toekomst Helga Witjes en wethouder Peppelman van gemeente Bronckhorst gaven donderdag 16 mei 2024 de aftrap. Het verouderde bedrijventerrein aan het Industriepark in Zelhem wordt geherstructureerd om ruimte te bieden voor nieuwe bedrijfsgebouwen, een betere en veiligere verkeersafwikkeling, en meer planten- en diersoorten (biodiversiteit) en aanpassingen vanwege het veranderende klimaat (klimaatadaptatie) in het gebied. Na de werkzaamheden is het bedrijventerrein straks helemaal klaar voor de toekomst.  Zorgen voor aantrekkelijke bedrijventerreinen "Bestaande bedrijventerreinen klaarmaken voor de toekomst is broodnodig. Zoals terreinen die bijvoorbeeld slim omgaan met energie, afval en grondstoffen, groen en buitenruimte. Dat zijn aantrekkelijke werkplekken voor de bedrijven en hun medewerkers. Ze dragen bij aan een goed vestigingsklimaat en daarmee aan de regionale economie. Want Gelderland kan niet zonder ondernemers, die zorgen voor inkomen en banen." Gedeputeerde Helga Witjes Provincie Gelderland Financiële bijdrage van provincie en gemeente Gebouwen aankopen, een plan opstellen en de werkzaamheden uitvoeren zijn mogelijk door een financiële bijdrage van zowel provincie Gelderland als gemeente Bronckhorst. Wethouder Peppelman van gemeente Bronckhorst “Het opknappen van verouderde bedrijventerreinen is dringend nodig om te kunnen voldoen aan de vraag vanuit het bedrijfsleven naar uitbreidingsmogelijkheden. Een gezond ondernemersklimaat is belangrijk en waar mogelijk dragen we daar als gemeente onze steen aan bij.”