Met het Nationaal Programma Ruimte voor Economie komt het thema ruimte voor werk hoger op de politieke agenda te staan. Een trendbreuk, maar het zorgt niet direct voor dat er minder druk komt te staan op de gespannen verhouding tussen ruimte voor wonen en economie. 'Het spel begint nu pas echt, waarbij een integrale aanpak voorop moet komen te staan zodat wonen en economie niet elkaars vijand worden in de strijd om ruimte.'
Dit zei Jurgen Geelhoed, plaatsvervangend directeur regio en ruimte bij EZK, tijdens het BT event in Rotterdam op 9 november. Volgens Geelhoed is de afgelopen jaren te eenzijdig gekeken naar woningbouw.
'We zijn in een situatie beland dat met name praktisch opgeleide banen de stad worden uitgeduwd omdat er geen alternatieve werkruimte tegenover staat', vertelde Geelhoed voorafgaand aan een paneldiscussie met Cees-Jan Pen, lector Fontys Hogeschool, Damo Holt (Rebel Group), Kees Noorman, algemeen directeur ORAM Amsterdam en SKBN-voorzitter Theo Föllings.
'Wat zijn we met elkaar aan het doen vraag ik mij dan af. Aan de ene kant zijn we meer woningen aan het realiseren, waarvan 30 procent sociaal en betaalbaar zijn, terwijl aan de andere kant voor de mensen die in deze woningen zouden moeten wonen vervolgens geen werk is. Dat is de spanning die ik zie en we moeten voorkomen dat er in steden een elite-economie ontstaat', benadrukte Geelhoed tijdens het 18e BT Event dat Stichting Kennisalliantie Bedrijventerreinen Nederland (SKBN) en vakblad BT samen organiseerden, dit jaar in samenwerking met de Provincie Zuid-Holland, gemeenten Rotterdam en Den Haag en de MRDH.
Terugnemen
EZK-directeur Geelhoed gaf toe tijdens de discussie dat hij is teruggekomen op de stelling dat de oprukkende woningbouw 'meer kapot maakt dan je lief is', waar het gaat om ruimte voor werk. 'Ik ben tot het besef gekomen dat we de woningbouwontwikkeling, die zo hard nodig is, moeten omarmen om onze doelen wat betreft ruimte voor werk te halen. Niet alles is natuurlijk mengbaar, maar we trekken nu te grote hekken op waardoor we nooit tot elkaar zullen komen.'
Cees-Jan Pen gaf ook toe dat de kritiek op de oprukkende woningbouw géén recht doet aan discussie over ruimte voor werk. 'We hebben een woon- én een werkopgave die kun je soms combineren, maar er zijn ook plekken waar woningbouw bewust wordt toegestaan.'
Integrale verevening
In dat geval kan volgens Pen worden nagedacht worden over een integrale verevening. 'Dit betekent dat de opbrengsten van een woongebied worden gebruikt om te investeren op het verduurzamen en behouden van bedrijfslocaties waar geen woningbouw mogelijk is en waar bijvoorbeeld straks circulaire activiteiten plaatsvinden. Wat we eigenlijk binnen de hele discussie uit het oog zijn verloren, is dat werken zorgt voor een leuke stad. Dat besef is er maar begint nu pas echt te leven.'
Kees Noorman schetste voor de situatie in de gemeente Amsterdam een somber beeld waar het gaat om creëren van ruimte voor industrie en andere bedrijvigheid. 'Bij planvorming wordt bij de gemeente de economie overgeslagen. De afdeling grondzaken bepaalt eigenlijk de economie van Amsterdam.'
'Wat we eigenlijk binnen de hele discussie uit het oog zijn verloren, is dat werken zorgt voor een leuk stuk stad'
Geelhoed bevestigde dit beeld van Noorman. 'Als we naar de cijfers en feiten kijken, dan moeten we vaststellen dat in Amsterdam een soort van elite-economie ontstaat. Alles wat praktisch opgeleid is, is weg. Dat zorgt voor sociale polarisatie. Waar we naar toe moeten, is dat betaalbare bedrijfsruimte weer terug de stad in moet.'
Voor de nieuwe verkiezingen heeft woningbouw topprioriteit en lijkt het thema ruimte voor werk naar de achtergrond te verdwijnen.
Geelhoed ziet echter kansen. 'Met slimme combinaties tussen wonen, werken, mobiliteit en energie kunnen we ruimte voor werk blijvend onder de aandacht houden, niet alleen binnen mijn eigen ministerie, maar ook bij andere departementen op voorwaarde dat we bereid zijn om integraal te denken.'
'We hebben met dit programma een basis waarop we op voort kunnen bouwen. Daar heb ik ook de markt voor nodig, want we hebben bij de uitvoering vanuit EZK niet de middelen en het instrumentarium om dit allemaal alleen te doen.'
Man van... 9 miljoen
De opgave is voor Geelhoed lastig want voor de uitvoering van het programma heeft hij een smal potje van 9 miljoen euro beschikbaar. 'Daar kun je eigenlijk niet veel mee en daarom is het zaak dat we erin slagen om dit bedrag te verhogen als het nieuwe kabinet eenmaal is aangetreden.'
'Bij planvorming wordt bij de gemeente de economie overgeslagen. De afdeling grondzaken bepaalt eigenlijk de economie van Amsterdam.'
Geelhoed ziet ook kansen voor meer middelen uit gelden die vrijgemaakt zijn vanuit het ministerie van Klimaat en Energie voor de energietransitie. 'Ik geloof er ook wel dat we op basis van de netcongestiediscussie en het geld dat beschikbaar is om dit probleem op te lossen, slimme aangrijpingspunten kunnen zoeken voor het verduurzamen van bedrijventerreinen. Ook bedrijven en bedrijventerreinen kunnen op dit vlak katalyserend werken, zowel lokaal, regionaal als landelijk.'
Theo Föllings: top down
Theo Föllings benadrukte dat er top-down beleid moet komen om werkgelegenheid voor de stad te behouden. 'Er moet ruimte in de stad blijven om zowel white en blue collar aan het werk te houden om te voorkomen dat er slechte wijken ontstaan. Dat moet in beleid gegoten in top-down beleid. Bottom-up ben ik voor de instelling van een Dienst voor Algemeen Economisch Belang (DEAB), directeur Bart Kesselaar van Havensteder suggereerde dit tijdens de plenaire dialoog, die ondernemers helpt met het behouden van ruimte voor werk in de stad. Dat moet niet met subsidies, maar met investeringen waarvan het geld op langere termijn weer terugkomt.'
De Groene benadrukte dat Rotterdam het vooral belangrijk vindt dat praktische geschoolden kunnen blijven werken en wonen in de stad. 'We willen als stad een beweging in gang zetten door als eerste bestuur in Nederland in te zetten op het behoud van werk. Er is een enorme vraag naar ruimte en ook voor werk moet daar een plek binnen zijn.'
Ingrid Thijssen: ruimtelijke kansen beter benutten
De aanpak van Rotterdam klinkt Ingrid Thijssen, voorzitter van VNO-NCW, als muziek in de oren. In haar keynote stelde Thijssen dat de overheid met het programma ruimte voor economie de kansen die er liggen voor nieuw ruimtelijk beleid moet benutten. 'Tegelijkertijd moeten we af van het idee dat Nederland vol is. Laten we denken in kansen, vooral ook gezien het feit dat we in Nederland meer ruimte nodig hebben voor bedrijvigheid om bijvoorbeeld de circulaire economie te faciliteren vanaf 2050.'
Thijssen vroeg zich ook af waarom naast de woondeals tussen provincies en gemeentes niet ook werkdeals kunnen worden afgesloten. 'Niet alleen wonen vraagt om ruimte, dat doen werken en de economie net zo goed. Al is het maar omdat de mensen die in die nieuwe woningen gaan wonen, ook ruimte voor werk nodig hebben.'
Bart Kesselaar, directeur strategie bij de woningcorporatie Havensteder, sloot zich aan bij de oproep van VNO-NCW voorzitter in een panelgesprek, waarin hij vertelde dat uit onderzoek blijkt dat met name kleinschalige bedrijven leveren een sociale bijdrage leveren aan het functioneren van een wijk. 'Als corporatie hebben we een hele grote opgave in het domein wonen. Tegelijkertijd hebben we er ook alle belang bij dat wijken goed functioneren en dat vereist ook betaalbare bedrijfsruimte.'
Leren van Zürich
In Zurich is aan die opgave al invulling gegeven vertelde architect Markus Schaefer (Hosaya Scheafer Architect). In 2007 heeft de Zwitserse stad een moratorium ingesteld op de transformatie naar overgebleven stedelijke industriegebieden.
Resultaat daarvan is volgens Schaefer dat grondspeculatie in die gebieden uitbleef of ontwikkelaars die op een waardesprong hadden geanticipeerd, bedrogen uitkwamen. 'In plaats van de gebieden vol te pompen met een maximaal aantal dure appartementen, werden zij door de planologisch kaders gedwongen hun creativiteit in te zetten voor het realiseren van nieuwe bedrijfsruimteconcepten, mídden in de stad, eventueel gecombineerd met wonen.'
Lees ook:
Line-up BT Event bevestigt trendbreuk: belang ruimte voor werk breed omarmd
Fotocredit: Aldo Alessi
